Welke impact heeft een product of dienst gedurende de gehele levenscyclus op het milieu? Het is de centrale vraag waarvoor Yacht-professional Lisanne Heemskerk bij TNO dagelijks antwoorden zoekt én vindt. Met lifecycle-assessments, oftewel LCA’s, brengt ze als projectleider circulaire economie de belasting per fase in beeld. Steeds meer bedrijven kloppen voor deze analyses aan. “Eerst gebeurde dat vooral om economische redenen, nu steeds vaker vanuit het hart voor de omgeving.”
Creëren van inzichten
Elk product en elke dienst, maar bijvoorbeeld ook een gebouw, heeft tijdens de gehele levenscyclus impact op het milieu. Lifecycle-assessment (LCA) is de methode om de milieubelasting te bepalen per fase; van winning van de benodigde grondstoffen, via productie, transport en gebruik, tot de afvalverwerking. LCA wordt niet voor niets ook wel de van-wieg-tot-grafanalyse genoemd. Lisanne: “Met de analyse creëer je inzichten die zorgen voor een helder beeld van de milieu-impact tijdens het hele traject. Op basis daarvan kun je verbeterpunten vaststellen.”
Wereldwijde databases
Voor de levenscyclusanalyses wordt gebruikgemaakt van wereldwijde databases. “Op het vlak van onder meer materialen, handelingen en productiestappen ligt met data inmiddels vast wat de impact op het milieu is. Welke invloed is er op het terrein van CO2-uitstoot? Wat betekent het gebruik van water en elektriciteit voor het milieu? Hoe werken de diverse onderdelen door op onze gezondheid en de kwaliteit van de lucht? Alle facetten worden door ons onderzocht en gerapporteerd.”
Lijm en nietjes
Veel vraagstukken die door organisaties en bedrijven bij TNO worden neergelegd gaan over de alternatieve mogelijkheden. “Maar ook over de stappen die je moet zetten om van eenmalig gebruik tot hergebruik te komen. Een mooi voorbeeld daarvan vind ik de vraag van Beter Bed: hoe ontwikkel je een bed dat volledig circulair is? Bij de productie van bedden worden vaak nietjes en lijm gebruikt, waardoor een deel niet te demonteren is zonder schade aan te brengen. TNO kreeg de vraag om op zoek te gaan naar mogelijkheden om een bed te ontwerpen dat niet alleen voldoende stevig is, maar aan het eind van de rit ook volledig recyclebaar. In de ontwerp- en ontwikkelfase moet je daar dus al op sturen. In die opdracht is TNO in samenwerking met de ontwerpers van Beter Bed heel goed geslaagd. Beter Bed heeft nu een volledig circulair bed op de markt gebracht.”
Wetenschappelijke vergelijking
Bij dit voorbeeldproject is Lisanne zelf niet betrokken geweest. Ze richt zich volledig op plastics. Vanzelfsprekend heeft ze ook een aansprekende case uit ‘eigen keuken’. Bijvoorbeeld het verzoek van een bedrijf in Amsterdam, gespecialiseerd in de productie van kledinghangers en transportkratten. “Ze gebruiken daar enkel volledig te recyclen plastics voor de productie en vroegen ons om een wetenschappelijke vergelijking te maken tussen de milieu-impact van een van hun producten en een gemaakt van virgin plastic. Waarom ze dit inzicht wilden? Enerzijds voor interne motivatie, anderzijds om aan klanten aan te tonen hoe groot hun bijdrage is aan het verbeteren van ons milieu.”
Verbetermogelijkheden
Al tien jaar houdt Lisanne zich bezig met duurzaamheid. Waar komen de materialen vandaan? Hoe verloopt het transport, het vervoer van materialen naar het productieadres, maar ook van producent naar winkelier en vervolgens naar eindgebruiker? En wat gebeurt er na gebruik? Wordt het volledig gerecycled? Allemaal vragen die voor de Yacht-professional bij TNO dagelijkse kost zijn.
“De levenscyclusanalyse geeft veel inzichten in de totale milieu-impact en op basis daarvan krijg je ook de verbetermogelijkheden in beeld. Welk onderdeel heeft veel impact, en welk juist weinig? Zijn er alternatieven voor de onderdelen die een grote impact hebben? Is er veel elektriciteit nodig tijdens het productieproces en kan daarvoor groene stroom worden gebruikt? Zo houden we alles tegen het licht”, aldus Lisanne, die ook nog het belang van een integrale aanpak benadrukt. Welke gevolgen heeft een bepaalde veranderstap voor andere onderdelen van het proces en wat doet het met de totale impact op het milieu? “Een stap op zich kan een verbetering zijn, maar door nadelige gevolgen elders in het proces kan de optelsom negatief zijn. Zoals je ook niet alleen moet kijken naar de effecten op de korte termijn, maar ook naar die van verder in de toekomst.”
Hart voor onze wereld
Verduurzaming is een maatschappelijke uitdaging en met het oog op het Klimaatakkoord maken steeds meer overheden en bedrijven strategische keuzes op dit vlak. “Ze willen wetenschappelijk onderbouwde berekeningen van de milieu-impact van hun producten en processen. Om tot verbeteringen te komen, of voor hun externe communicatie om bijvoorbeeld te laten zien hoe ze zich op het vlak van duurzaamheid onderscheiden van andere spelers in hun markt.”
Met andere woorden: de aandacht voor duurzaamheid in het algemeen en een circulaire economie in het bijzonder is in de voorbije jaren enorm gegroeid. Lisanne: “Toen ik begon was een enkeling bezig met duurzaamheid en het verbeteren van productieprocessen om de impact op het milieu te verlagen. Het had toen ook vaak nog een economische reden: hoe efficiënter je produceert, hoe lager de kosten. En natuurlijk speelt de wet- en regelgeving een rol. Maar nu is de drijfveer met regelmaat ook anders. Steeds meer organisaties gaan met het thema aan de slag omdat ze oog hebben voor de omgeving, voor de wereld waarin we leven. Een mooie intrinsieke motivatie dus. Bedrijven en overheden maken gelukkig steeds meer werk van het verminderen van de milieu-impact.”
