Verduurzaming kan gerust dé maatschappelijke uitdaging van deze tijd worden genoemd. Veel overheden en bedrijven maken met het oog op het Klimaatakkoord nadrukkelijker strategische keuzes op het vlak van duurzaamheid. Maar welke impact op het milieu hebben die keuzes exact? Om dat vast te stellen, is Yacht-professional Tim van der Kruk onder leiding van researchmanager Gerard van der Laan dagelijks bij TNO aan de slag met lifecycle-assessments, oftewel LCA’s. “Een brede blik is essentieel. We pleiten dan ook voor een integrale aanpak waarbij alle mogelijke scenario’s worden meegenomen.”
Alle aspecten spelen een rol
Lifecycle-assessment wordt door LCA-expert Tim van der Kruk gedefinieerd als het kwantificeren van de impact op het milieu van een product, dienst of bouwwerk gedurende de gehele levenscyclus. Van productie tot consumptie en afvalverwerking. “Met de nadruk dus op de complete cyclus. Je kijkt bijvoorbeeld ook naar de vormen van transport die om de hoek komen kijken bij de vervaardiging van een product of het leveren van een dienst. En hoe de eindgebruiker omgaat met het product. Mooi voorbeeld noem ik altijd een föhn. Het is een verschil of de gebruiker voor grijze stroom kiest of voor groene. Alle aspecten spelen een rol bij de totale impact op het milieu.”
Direct maatschappelijk belang
Via een studie natuurkunde aan de Radboud Universiteit in Nijmegen is Tim terechtgekomen op het terrein van LCA. “Op een gegeven merkte ik dat het theoretische en abstracte karakter van natuurkunde niet zo goed bij me paste. Ik wilde iets gaan doen dat praktischer is en met direct maatschappelijk belang. Dat ik vervolgens uitkwam op het vlak van duurzaamheid en de problematiek van de klimaatverandering, is niet vreemd. Dat spreekt me heel erg aan. Als klein kind al. Ik weet nog dat ik tegen mijn ouders zei bang te zijn zelf nooit auto te kunnen rijden omdat tegen die tijd alle benodigde grond- en brandstoffen op zouden zijn. Een bijdrage leveren aan het behoud van de wereld, daar haal ik veel voldoening en motivatie uit.”
Belangrijk bij aanbestedingen
Namens TNO is Tim nu met meerdere opdrachten bezig. “Voor Rijkswaterstaat ben ik aan de slag met projecten in het kader van duurzaam asfalt en brandstof voor de scheepvaart. Rijkswaterstaat wil graag CO 2 -neutraal werken en TNO heeft daarvoor diverse ideeën. Aan mij de taak om deze op basis van LCA’s door te rekenen op hun impact op het milieu. Daarnaast ben ik druk met een update van de standaardnormen voor asfalt als het om duurzaamheid gaat. Deze zijn vorig jaar opgesteld door een commissie waar TNO bij betrokken is en ik kijk nu in samenspraak met de betrokkenen of en hoe de standaard kan worden verbeterd. De standaardnormen zijn onder meer belangrijk bij aanbestedingen. Als alle aannemers volgens dezelfde standaardnorm hun LCA opstellen kan er een eerlijke en betrouwbare keuze worden gemaakt door de aanbesteder.”
Doorlopen van vier stappen
Bij de uitvoering van een LCA doorloop je vier stappen. De eerste stap is het helder omschrijven van wat je gaat onderzoeken. Wat neem je in het onderzoek wel en wat neem je niet mee? En in welke eenheden druk je alles uit? “Pak verf als voorbeeld. Je kunt kiezen voor een aanduiding per liter, maar wellicht is het beter om aan te geven hoeveel verf er per vierkante meter nodig is. Heb je alle uitgangspunten op een rij, dan kun je door naar stap 2, het onderzoeken van hoe en waarvan het betreffende product wordt gemaakt. Of wat er allemaal komt kijken bij het leveren van een dienst. Alles neem je daarin mee. Niet alleen welke materialen en grondstoffen worden gebruikt, maar ook waar ze vandaan komen en hoe ze worden getransporteerd. Hoeveel energie, grondstoffen en emissies er voor de productie, het gebruik én de uiteindelijke afvalverwerking of recycling in totaliteit benodigd is.”
Tijdens stap 3 wordt de vertaling gemaakt naar de effecten op het milieu. Deze stap gaat eigenlijk automatisch in speciale software voor LCA. In stap 4 kunnen er conclusies worden getrokken en worden eventuele aannames en onzekerheden in de eerdere stappen nog eens kritisch beoordeeld. Tim van der Kruk: “Belangrijk is om alles met een brede blik te bekijken en te onderzoeken of de uitkomsten van de LCA ook logisch te verklaren zijn. Impact op het milieu is meer dan CO²-uitstoot. Denk bijvoorbeeld ook aan de stikstofproblematiek en de giftige stoffen die in de natuur terechtkomen. Maar ook aan de uitputting van grondstoffen.”
Circulaire economie
Gerard van der Laan luistert aandachtig mee naar het verhaal van Tim. De researchmanager bij TNO ervaart als geen ander in de dagelijkse praktijk dat steeds meer steden, bedrijven en overheden hun ecologische voetafdruk willen verminderen om een bijdrage te leveren aan een duurzame omgeving. Het woord circulaire economie valt, nadat Tim van der Kruk aangeeft dat er blijvend grondstoffen nodig zijn. Producten en diensten blijven immers noodzakelijk en/of wenselijk in onze samenleving. Gerard: “In mijn ogen zijn er drie opties, waarvan recycling er nadrukkelijk een is. TNO werkt aan toepassingen om in 2050 een volledig circulaire economie te bereiken. Zo werken we aan technologieën om uit afgedankte plastics weer nieuwe hoogwaardige kunststoffen te maken.”
Integrale aanpak en scenario’s
Is recycling de eerste optie die Gerard aanhaalt als de noodzaak van circulaire grondstoffen op tafel komt, de tweede en derde optie zijn het gebruik van biobased materialen en het halen van CO 2 uit de lucht als grondstof voor materialen. Met LCA’s wordt telkens in beeld gebracht wat de impact op het milieu is van de diverse mogelijkheden. Gerard: “En dan kom ik terug op de brede blik waarover Tim zojuist sprak. Die is inderdaad uitermate belangrijk. Ik pleit dan ook nadrukkelijk voor een integrale aanpak, waarbij alle scenario’s worden meegenomen. Wat zijn de gevolgen voor het milieu als ik het op wijze A doe en wat als ik het op wijze B aanpak? En welke effecten zijn er wellicht niet meteen, maar wel op de langere termijn?”
Tim heeft een pakkend voorbeeld uit de praktijk om de woorden van Gerard te benadrukken. “Wat op het eerste oog een heel sterk initiatief lijkt, kan in de praktijk een stuk minder goed uitpakken dan gedacht. Ik denk bijvoorbeeld aan het maken van biodiesel van gebruikt frituurvet. Heel nuttig, zo leek in eerste instantie, om een afvalstroom in te zetten als duurzame brandstof. Er is in de laatste jaren echter een dermate grote vraag naar gebruikt frituurvet ontstaan, dat er sterke indicaties zijn dat dit leidt tot een hoger verbruik van frituurvet, waardoor de vraag naar plantaardige oliën kan toenemen. De productie van deze oliën zorgt er voor dat de impact op het milieu eerder groter dan kleiner wordt.”
LCA een echte expertise
De complexiteit aan verbanden, in en buiten de (vervolg)keten, en de veelheid aan scenario’s maken LCA dan ook tot een echte wetenschap, zo is Gerard stellig. “Lifecycle-assessment is geen kwestie van eventjes wat feiten en cijfers inbrengen. Nee, je moet echt goed kijken, goed onderzoeken wat allemaal speelt en kan spelen. Het is een echte expertise, waarbij een eerlijke en objectieve afweging van belangen essentieel is. Enkel dan kom je tot duurzame oplossingen die écht bijdragen aan de doelen die we samen op het vlak van duurzaamheid hebben.”
